Türkiye’de ‘doğurganlık hızı’ alarmı! ‘Çok yaşlı ülkeler’ sınıfına girdik!

Türkiye İstatistik Kurumu, birinci kere 2024 yılı bilgilerinden oluşan “Aktif Yaşlanma Endeksi” bültenini yayımladı.

SON 10 YIL DİKKAT ÇEKTİ!

Bültende, araştırmanın münasebetine yer verilirken Türkiye’nin nüfus projeksiyonlarındaki değişime dikkati çekildi. Global yaşlanma süreci olarak isimlendirilen “demografik dönüşüm” evresindeki ülkede, çocuk ve genç nüfus oranı süratle azalırken yaşlı nüfus oranının süratle artış gösterdiğine işaret edildi. Bültende, “Türkiye son 10 yılda doğurganlık suratındaki yıkıcı azalmanın da etkisiyle ‘çok yaşlı ülkeler’ sınıfına dahil olmuştur. Doğurganlık suratındaki daima ve keskin azalmanın yanı sıra hayat standardı ve refah düzeyinin artmasıyla sıhhat alanında kaydedilen gelişmeler sonucunda ölümlülük suratı azalmakta, doğuşta beklenen hayat mühleti ve yaşlı nüfus oranı artmaktadır.” bilgisine yer verildi.

Bültende, yaşlı nüfusun yaşlılık sürecini ne kadar aktif geçirdiğinin tespiti adına Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komitesinin (UNECE) katkılarıyla etkin yaşlanma endeksi (AYE) geliştirildiği hatırlatılarak, 4 bileşenden oluşan AYE’nin, yaşlı bireylerin istihdama katılabilme, topluma katılabilme, bağımsız, sağlıklı ve inançlı yaşayabilme ve etkin yaşlanma için kapasite ve elverişli ortama sahip olabilme düzeylerini ölçtüğü kaydedildi.

YAŞLI NÜFUSUN TOPLAM NÜFUS İÇİNDEKİ ORANI 2030’DA YÜZDE 13,5 OLACAK

Bültende, Türkiye’de yaşlı nüfus olarak kabul edilen 65 ve daha üst yaştaki nüfusun, 2019’da 7 milyon 550 bin 727 şahısken son 5 yılda yüzde 20,7 artarak 2024 prestijiyle 9 milyon 112 bin 298 kişi olduğu hatırlatıldı. Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranının 2019’da yüzde 9,1 iken 2024’te yüzde 10,6’ya yükseldiği kaydedilen bültende, projeksiyonlara nazaran 2030’da yüzde 13,5’e, 2040’ta yüzde 17,9’a, 2060’ta yüzde 27’ye, 2080’de yüzde 33,4’e ve 2100’de yüzde 33,6’ya çıkmasının öngörüldüğü tabir edildi.

Bu bilgiler dikkate alınarak hazırlanan AYE dataları ve bileşenleri 0 ile 100 ortasında bedel alıyor.

AYE’DEN ÇARPICI VERİ!

Buna nazaran, endeks ve bileşen kıymetlerinin yüksek olması, toplumdaki yaşlı bireylerin daha aktif bir yaşlılık hayatı geçirdiklerine işaret ediyor.

Türkiye’nin AYE bedeli 2023’te 28,7 iken geçen yıl 29,7’ye yükseldi.

İstihdam bileşeni endeks pahası, 2023’te 25,9 iken 2024’te 27,6 olarak hesaplandı.

Topluma iştirak bileşeni endeks pahası de tıpkı devirde 12’den 12,5’e yükseldi.

Bağımsız sağlıklı ve inançlı hayat bileşeni endeks kıymeti ise 65,5’ten 65’e geriledi.

Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks pahası 2023’te 44,3 iken 2024’te 46,1 oldu.

AKTİF YAŞLANMADA AB ORTALAMASI YÜZDE 36,8

AB üyesi 28 ülkenin endeks bedelleri incelendiğinde, 2018’de AYE genel endeks kıymetinin AB ortalaması 36,8 oldu. AB’ye üye ülkeler içinde endeks pahası en yüksek olanlar sırasıyla 47,8 ile İsveç, 43,7 ile Hollanda, 43,3 ile Danimarka olarak belirlendi. Endeks kıymetinin en düşük olduğu ülkeler ise sırasıyla 28,

4 ile Yunanistan, 30,5 ile Hırvatistan, 31,2 ile Romanya olarak hesaplandı.

Aktif yaşlanma kıymeti cinsiyete göre Avrupa Birliği üye ülkeleriyle mukayese edildiğinde, erkeklerde AB ortalaması 38,5 iken Türkiye kıymeti 34,5 olarak hesaplandı. Bayanlarda ise AB ortalaması 35,3 iken Türkiye kıymeti 25,3 olarak kayıtlara geçti.

ENDEKS BEDELİ EN YÜKSEK BÖLGE DOĞU KARADENİZ

Türkiye’nin 2024 yılı için AYE genel endeks pahası Türkiye İstatistiki Bölge Üniteleri Sınıflandırması (İBBS) 1. seviyeye nazaran incelendiğinde, en yüksek bölgenin 33,3 ile Doğu Karadeniz olduğu görüldü. Bu bölgeyi 31,9 ile Batı Marmara, 30,8 ile Kuzeydoğu Anadolu bölgeleri izledi.

Endeks pahası en düşük olan bölgenin 26,9 ile Güneydoğu Anadolu olduğu hesaplandı. Bu bölgeyi 28,7 ile Akdeniz, 28,8 ile Orta Anadolu bölgeleri takip etti.

AYE genel endeks kıymeti İBBS 1. seviye ve cinsiyete nazaran incelendiğinde, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin erkekler için 38,2 ve bayanlar için 28,4 endeks kıymetleriyle her iki cinsiyette de en yüksek bedele sahip olduğu belirlendi.

Diğer taraftan, cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin ise Ortadoğu Anadolu Bölgesi olduğu görüldü.

İSTİHDAM BİLEŞENİ ENDEKS BEDELİ 27,6 OLDU

İstihdam bileşeni endeks pahası, 2024 yılı için 27,6 olarak hesaplandı. Bu bileşen; 55-59, 60-64, 65-69, 70-74 yaş kümelerindeki bireylerin istihdam oranlarından hesaplanıyor, 75 ve daha üst yaş kümesi hesaplamaya dahil edilmiyor.

İstihdam bileşeni endeks değerinin Avrupa Birliği (AB) üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Lakin Türkiye, istihdam bileşeni endeks pahası ile 6 AB ülkesini geride bıraktı.

İstihdam bileşeni endeks pahası 2024 yılı için İstatistiki Bölge Üniteleri Sınıflaması (İBBS) 1. Seviyeye nazaran incelendiğinde, bu pahanın en yüksek olan bölgenin 42,2 ile Doğu Karadeniz olduğu belirledi. Bu bölgeyi 34,8 ile Kuzeydoğu Anadolu ve 32,4 ile Batı Karadeniz izledi.

İstihdam bileşeni endeks pahası en düşük olan bölgenin 22,3 ile Batı Anadolu olduğu görüldü. Burayı 24,2 ile İstanbul, 24,5 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi takip etti.

Bu endeks pahası erkekler için 40,4, bayanlar için 15,5 oldu.

İstihdam bileşeni endeks kıymeti İBBS 1. Seviye ve cinsiyete nazaran incelendiğinde, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin erkekler için 55,4 ve bayanlar için 28,7 endeks bedelleriyle her iki cinsiyet için de en yüksek endeks kıymetine sahip olduğu saptandı.

Cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin de Doğu Karadeniz olduğu kayıtlara geçti.

TOPLUMA İŞTİRAK BİLEŞENİ

Çocuk-torun, yaşlı ve yetişkin bakımı, istekli faaliyetlere ve siyasi hayata iştirak göstergelerinden hesaplanan topluma iştirak bileşeni endeks pahası, 2024 yılı için 12,5 olarak kaydedildi.

Topluma iştirak bileşeni endeks kıymetinin AB üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Lakin Türkiye, topluma iştirak bileşeni endeks bedeliyle 5 AB ülkesini geride bıraktı.

Topluma iştirak bileşeni endeks bedeli 2024 yılı için İBBS 1. Seviyeye nazaran incelendiğinde, bu paha en yüksek olan bölge 17 ile İstanbul oldu. Bu bölgeyi 14,3 ile Batı Marmara, 14,2 ile Ortadoğu Anadolu izledi. Endeks bedeli en düşük olan bölgenin de 9,2 ile Doğu Karadeniz olduğu saptandı. Burayı, 10,1 ile Akdeniz, 10,5 ile Orta Anadolu bölgeleri takip etti.

Bu endeks kıymeti erkekler için 11,5, bayanlar için 13,3 olarak kayıtlara geçti.

Topluma iştirak bileşeni endeks kıymeti İBBS 1. Seviye ve cinsiyete nazaran incelendiğinde, erkekler için endeks kıymeti en yüksek olan bölge 15,4 ile Ortadoğu Anadolu, bayanlar için endeks kıymeti en yüksek olan bölge 19,4 ile İstanbul oldu.

Cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin İstanbul, cinsiyetler ortası farkın olmadığı bölgenin Orta Anadolu olduğu görüldü.

BAĞIMSIZ, SAĞLIKLI VE İNANÇLI HAYAT BİLEŞENİ

Fiziksel antrenman, sıhhat ve diş bakımına erişim, bağımsız ömür düzenlemeleri (tek kişilik hane halkı oranı), izafi medyan geliri, yoksulluk riskinin olmaması, önemli maddi yoksunluğun olmaması, fizikî güvenlik ve ömür uzunluğu öğrenme göstergelerinden hesaplanan bağımsız, sağlıklı ve inançlı ömür pahası, 2024 yılı için 65 olarak hesaplandı.

Bu endeks pahasının AB üye ülkeleri ortalamasından daha düşük olduğu kaydedildi. Fakat Türkiye, bağımsız, sağlıklı ve inançlı ömür bileşeni endeks bedelleri ile 5 AB ülkesini geride bıraktı.

Söz konusu endeks kıymeti geçen yıl için İBBS 1. Seviyeye nazaran incelendiğinde, bu bedelin en yüksek olan bölge 68,1 ile Ege oldu. Bu bölgeyi 66,8 ile Batı Anadolu, 65,7 ile Doğu Marmara izledi.

Bu endeks kıymeti en düşük olan bölge 59,1 ile Güneydoğu Anadolu olarak kayıtlara geçti. Bu bölgeyi, 60,4 ile Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, 62,2 ile İstanbul takip etti.

Endeks kıymeti erkekler için 67, bayanlar için ise 63,6 olarak tespit edildi.

Bağımsız, sağlıklı ve inançlı hayat bileşeni endeks bedeli İBBS 1. Seviye ve cinsiyete nazaran incelendiğinde, erkekler için endeks pahası en yüksek olan bölge 70,6, bayanlar için endeks pahası en yüksek bölge 66 ile Ege olarak saptandı.

Diğer taraftan, cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölgenin Akdeniz olduğu görülürken, cinsiyetler ortası farkın olmadığı bölge Ortadoğu Anadolu olarak kayıtlara geçti.

AKTİF YAŞLANMA İÇİN KAPASİTE VE ELVERİŞLİ ORTAM BİLEŞENİ

55 yaşına ulaşıldığında kalan 50 yıllık ömür beklentisi başarısı, 55 yaşında iken sağlıklı yaşanan yılların beklenen süresindeki hissesi, zihinsel yeterli olma hali ölçeği, bilişim ve bağlantı teknolojilerinin kullanımı, toplumsal bağlanma ve eğitim durumu göstergelerinden hesaplanan faal yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks bedeli, 2024 yılı için 46,1 olarak hesaplandı.

Bu endeks bedelinin AB üye ülkelerin ortalamasından daha düşük olduğu görüldü. Fakat Türkiye, etkin yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks kıymetiyle, bu bedeli 45,9 olan Romanya’yı geride bıraktı.

Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks bedeli 2024 yılı için İBBS 1. Seviyeye nazaran incelendiğinde, endeks bedeli en yüksek olan bölgenin 51,1 ile Doğu Marmara olduğu görüldü. Bu bölgeyi 48,4 ile Batı Marmara ve 47,7 ile Batı Anadolu izledi.

Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks pahası en düşük olan bölge 38,9 ile Güneydoğu Anadolu oldu. Bu bölgeyi 42 ile Ortadoğu Anadolu, 43,2 ile Kuzeydoğu Anadolu takip etti.

Bu endeks bedeli erkekler için 48,4, bayanlar için 44,2 olarak kaydedildi.

Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni endeks kıymeti İBBS 1. Seviye ve cinsiyete nazaran incelendiğinde, erkekler için endeks kıymeti en yüksek olan bölge 53,8, bayanlar için endeks kıymeti en yüksek olan bölgenin 48,6 ile Doğu Marmara olarak kayıtlara geçti.

Diğer taraftan, cinsiyetler ortası endeks farkının en yüksek olduğu bölge Kuzeydoğu Anadolu oldu.