MİT’ten rapor! ABD-Çin rekabeti sertleşirken Türkiye nasıl hareket edecek?

Milli İstihbarat Akademisi, global siyasette Çin’in yükselen rolünü anlamak ve gelecekteki mümkün senaryoları pahalandırmak maksadıyla “Çin’in Global Stratejisi” başlıklı bir rapor yayımladı. Raporda, Çin’in tarihî bir özne olarak geçmişten günümüze uzanan dönüşümü ve bu dönüşümün başta ABD ile bağlar olmak üzere memleketler arası sisteme, bölgesel sıkıntılara ve Türkiye-Çin bağlantılarına dair tesirleri ele alınıyor.

RAPORUN TAMAMINA ULAŞMAK İÇİN TIKLAYINIZ

Akademi’nin hazırladığı raporda, ABD-Çin rekabetinin tek bir belirleyicisi olmadığı vurgulanmakta ve iki ülke ortasındaki alakaların, tarihi süreç içinde inişli çıkışlı bir seyir izlediği hatırlatılmaktadır. Rapora nazaran Çin, 2008 dünya krizi ile birlikte birinci kere Amerika ve Avrupa piyasalarındaki meçhullükten direkt etkilenebileceğini fark etmiş ve kurumsal inşa çalışmalarını başlatmıştır. Bu süreçte Çin, “Kuşak ve Yol Girişimi” ve “Made in China 2025” stratejisi üzere teşebbüsleri ilan etmiş ayrıyeten Huawei ve Alibaba üzere şirketler yoluyla yalnızca güç ve bankacılık bölümlerinde değil; teknolojik üretim, finans ve e-ticaret üzere alanlarda da ön plana çıkmaya başlamıştır.

ABD, ÇİN’E KARŞI DAHA KUŞKUCU OLMAYA BAŞLADI

Çin’in son yirmi yılda gösterdiği performans ABD’nin Çin’e daha tehdit merkezli ve kuşkucu olarak yaklaşmasına sebep olmuştur. Hakikaten Akademi raporunda, 2017 yılında Trump hükümeti tarafından yayımlanan ABD Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi’nde Çin’in, birinci kere ABD liderliğindeki memleketler arası nizama global meydan okuyucu olarak tanımlandığı hatırlatılmaktadır. Çin’e 2024 yılında ulusal savunma harcamaları için yüzde 7,2’lik bir artışla 236 milyar dolar bütçe ayrılmıştır. Bu, her ne kadar 842 milyar dolarlık ABD bütçesinden çok düşük görünse de Çin’in süreç içinde daha rekabetçi bir askerî güce sahip olabileceği istikametinde fikir vermektedir.

ÇİN’İN GLOBAL OYUNDAKİ ŞİFRESİ: BAĞLANTISALLIK

Rapora nazaran bağlantısallık kavramı, memleketler arası bağlar konusunda çağdaş Çin kanısında değerli bir rol oynamaktadır. 1978’de “reform ve dışa açılım” duyurusundan bu yana, Pekin’in dış siyasetinin ve dış ekonomik stratejisinin odak noktası, birbirine bağlılık oluşturmak olmuştur. 2001 yılında DTÖ üyeliği ile birlikte Çin, global rekabetin içerisine yeni bir aktör olarak katılmıştır. Çin bu süreçte global ticaretini en büyük ticari ortakları ABD ve AB ortasında bir istikrar siyaseti izleyerek garanti altına almıştır. Çin, büyüme ivmesini kaybetmemek için gerek kaynak gerekse de pazar güvenliği açısından daha fazla bağlantısallık kurma muhtaçlığı duymuştur.

ÇİN’İN TEHDİTLERİ HUDUT ÖTESİNDE KARŞILAMA STRATEJİSİ

1964 yılında nükleer silaha sahip olan Çin, Soğuk Savaş’ın tansiyonunu “düşmanı derinlere çekme stratejisi” ile aşmaya çalışıyordu. Fakat günümüzde algıladığı tehditleri hudutlarının ötesinde karşılama stratejisine sahip bir Çin bulunmaktadır. 2019 yılında yayınlanan Çin Ulusal Savunma Strateji Belgesi’ne nazaran Çin’in savunma ve güvenlik öncelikleri ortasında saldırganlığı caydırmak ve saldırganlığa karşı direnmek, ulusal siyasi güvenliği, halkın güvenliğini ve toplumsal istikrarı korumak, “Tayvan’ın bağımsızlığına” karşı çıkmak ve onu denetim altına almak, “Tibet’in bağımsızlığı” ve “Doğu Türkistan”ın kurulması üzere ayrılıkçı hareketlerin savunucularına karşı baskı yapmak, ulusal egemenliği, birliği, toprak bütünlüğünü ve güvenliği korumak, Çin’in deniz haklarını ve çıkarlarını korumak, Çin’in; uzay, elektromanyetik uzay ve siber uzaydaki güvenlik çıkarlarını korumak, Çin’in denizaşırı çıkarlarını korumak ve ülkenin sürdürülebilir kalkınmasını desteklemek üzere unsurlar öne çıkmaktadır.

ANTİ-AMERİKANCILIĞA DAYANAN İTTİFAK VE GLOBAL GÜNEY LİDERLİĞİ İDDİASI

Rapordaki tahlillere nazaran, ABD-Çin ortasındaki ideoloji ve hegemonya rekabetinin çok bir formda sertleşmesi, ortaya beklenmeyen ve “anti-Amerikancılığa” dayalı bir ittifak çıkarabilir. Gerçekten Rusya ve Çin, ikili ilgilerine ideolojik ortak bir taban aramış ve sonunda Soğuk Savaş devrinde olduğu üzere ABD aykırılığı üzerinden bağlarını tazelemiştir. Lakin bu kere ilgilerin baskın karakteri Sovyetlerin Stalin’i değil, Çin’in Şi Cinping’i olarak öne çıkmaktadır. Rusya-Çin bağları, Çin için daha fazla jeopolitik manalar taşırken Rusya için jeoekonomik kazanımlar öncelikli pozisyondadır. Rusya, kendi iktisadının büsbütün Çin’e bağımlı olmasından tasa duymaktadır.

Rapora nazaran siyasi sistemi, ekonomik yapısı, toplumsal ve kültürel ögeleri ile Çin yeni bir hegemonya kurma peşinde ise Global Güney bu hegemonya çabasının bir oyun alanı hâline gelebilir. Çin’in tarihi olarak yayılmacı bir devlet olmaması Global Güney nezdinde pozisyonunu güçlendirmektedir. Son periyotta insanlık için ortak kıymetler vurgusu da bu stratejiyi desteklemektedir.

TÜRKİYE’NİN İSTİKRARLI YOLU

Akademinin raporuna nazaran Türkiye ve Çin, birbirinden farklı coğrafyalarda ve farklı sebeplerle de olsa emsal bir dinamizm ve faal dış siyaset uygulamaktadır. Bu durum daha sonraki süreçte iki ülkenin birbirini daha düzgün anlayabileceği bir çerçeve oluşmasının tabanını hazırlamaktadır. Çin’in Türkiye ile bağlantısını belirleyen temel prensip, iki ülke ortasındaki ekonomik ilgilerdir. Ekonomik ilgilerin öbür siyasi, askeri ve güvenlik hususlarına göre daha fazla öncelendiği bir münasebet biçiminde kurallar, kurumlar ve mutabakatlardan daha çok bağlantılar ve pratik yarar temel alınmaktadır. ABD-Çin rekabetinde kısa vadede Çin’in dengeyi bulma ihtimali hayli zayıf olsa da ani bir değişime karşı Türkiye’nin Çin ile bağlantılarını belli bir istikrar içinde sürdürmesi gerekmektedir.  Dünyanın en büyük ikinci iktisadı olan ve ABD ile çabucak her alanda açık bir rekabete giren Çin’e içeriden bakarak Türkiye’nin ulusal çıkar ve önceliklerini de hesaba katan bir yaklaşım geliştirilmelidir.