İmzalar peş peşe atıldı! ‘Bunu yalnızca Türkler yapabilir’
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın akabinde Avrupa’nın doğal gazda darboğaz yaşamasıyla tekrar gündeme gelen Türkmen gazı için Türkiye, Azerbaycan ve Türkmenistan’ın güç diplomasisi yoğunluk kazandı.
PEŞ PEŞE İKİ İMZA
Bu kapsamda, birinci olarak Türkiye ile Türkmenistan ortasında 1 Mart’ta doğal gaz alanında işbirliğine yönelik mutabakat zaptı ve hidrokarbon alanında yapılacak iştiraklere temel teşkil edecek niyet beyanı imzalandı. Bunu takiben, 14 Mart’ta Türkiye ile Azerbaycan ortasında Türkmen gazının Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Türkiye’ye ulaştırılmasını içeren doğal gaz alanında işbirliği muahedesi yapıldı.
Bakan Bayraktar, ilk etapta yaklaşık 2 milyar metreküp Türkmen gazının Türkiye’ye taşınmasının planlandığını bildirmişti.
Temmuz sonundaki Türkmenistan ziyareti kapsamındaki açıklamasında ise Bayraktar, 20 yıl boyunca her yıl 15 milyar metreküp olmak üzere yaklaşık 300 milyar metreküplük hacmin hedeflendiğini kaydetmişti.
“KÜÇÜK BİR TAKASIN TÜRKİYE YA DA AVRUPA İÇİN BÜYÜK BİR SEMBOLİK TESİRİ OLACAKTIR”
Oxford Güç Çalışmaları Enstitüsü Kıdemli Konuk Araştırma Vazifelisi Julian Bowden, AA muhabirine, yaklaşık 2 milyar metreküplük Türkmen gazının takas yoluyla iletiminin uygulanabilir olduğunu söyledi.
Bowden, Türkmen gazının Avrupa’ya ihracatında esas sorunun iletim ve bu iletim için gerekli olan ticari mutabakatlar olduğunu belirterek, yıllık 15 milyar metreküplük gazın iletimi için fiziki bir Trans-Hazar boru çizgisinin ehemmiyetine işaret etti.
Bu noktada, Türkiye ile Türkmenistan ortasında imzalanan doğal gaz muahedesine değinen Bowden, kelam konusu muahedenin her iki ülke için de kimi stratejik avantajlar sağlayacağına dikkati çekti.
Julian Bowden, Türkiye’nin gaz merkezi olma maksadını anımsatarak, “Ne kadar çok tedarik seçeneğine sahip olursa o kadar uygun. Hubların arz çeşitliliğine muhtaçlığı vardır. Küçük ölçülerde da olsa Türkmenistan’dan gaz tedariki, bir hub kurma fikrinin hayata geçirilmesine yardımcı olacaktır. Ayrıyeten, İran ve Rusya gazına da alternatif olacaktır.” dedi.
Türkmenistan’ın devasa gaz kaynaklarının atıl durumda olduğuna dikkati çeken Bowden, “Tek ihracat pazarı olan Çin’e son derece bağımlı durumda. Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğal Gaz Boru Çizgisi (TAPI) projesi de gerçekleşmiyor. Ayrıyeten, Avrupa’nın kaybedilen Rus gazı yerine yeni gaz tedarikine muhtaçlığı var.” tabirini kullandı.
Bowden, tüm bunlar dikkate alındığında muhtemel bir ticarete ait şunları kaydetti:
“Türkmenistan’ın ihracat pazarı olarak yalnızca Çin varken, Türkiye’nin tedariki uygun durumda. Muhtemelen Türkmenistan’ın Türkiye’ye muhtaçlığı, Türkiye’nin Türkmenistan’a gereksiniminden daha fazladır. Asıl mahzur ulaşımın sağlanması. Yıllık 15 milyar metreküp çok büyük bir gaz hacmi. Bu bir takas muahedesi için çok fazla. Bu da Trans-Hazar boru sınırı halinde yeni bir proje ve akabinde Azerbaycan’dan Türkiye’ye uzanan Güney Gaz Koridoru’nun büyük ölçüde genişletilmesini gerektirecektir. Devamında ise Türkiye’den Avrupa’ya iletimi için Güney Doğu Avrupa’da yeni bir proje ya da TAP boru çizgisinin tekrar büyük ölçüde genişletilmesi gerekecektir.”
Bunun, planlandığı üzere birinci etapta daha küçük bir hacmin takas yoluyla iletimi, akabinde bir Trans-Hazar boru sınırına dönüştürülmesiyle gerçekleştirilmesi ihtimaline değinen Bowden, “Türkmenistan’dan batıya hakikat büyük ölçekli bir ihracatın başlamasıyla Hazar, Trans-Kafkasya ve Güney Avrupa’daki doğal gaz görünümü değişecektir. İran üzerinden yıllık 1-2 milyar metreküplük küçük bir takasın Türkiye ya da Avrupa için çok az piyasa tesiri olacaktır fakat büyük bir sembolik tesiri olacaktır.” değerlendirmesinde bulundu.
“MEVCUT ALTYAPI KULLANIMININ AZAMİ SEVİYEYE ÇIKARILMASI GEREKEBİLİR”
Atlantik Kurulu Kıdemli Araştırmacısı John M. Roberts de Türkmenistan’dan Türkiye’ye gaz iletimi için mevcut altyapının kullanımının azami seviyeye çıkarılması gerektiğini lisana getirdi.
Roberts, Türkmen kıyılarından Türkiye’ye kadar yeni ve büyük ölçekli bir altyapı inşa etmenin ise mevcut şartlarda pratik olmadığını savundu.
Türkmenistan’ın doğal gazı için alternatif çıkış noktaları bulması gerektiğini kaydeden Roberts, “Halihazırda bir çıkış noktası var: Çin. Lakin gerektiği kadar süratli büyümüyor. Pakistan ve Hindistan’a bir boru sınırı çekmeye çalışıyor ve bunu 20 yıldır deniyor, lakin ilerleme kaydedemiyor. Bu noktada, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın projeye verdiği emek, Türkiye’ye gaz getirmek için bir mutabakat zaptı imzalaması ve akabinde Azerbaycan’ın transit ülke olarak hareket etmesini sağlamak için öbür bir mutabakat zaptı denemesi var. İşte Türkmenistan’ın ilgileneceği çizgi bu.” diye konuştu.
Roberts, Türkmen gazının Avrupa’ya gidip gitmediğine bakılmaksızın Türkiye’ye ulaşmasından tüm tarafların çıkarlı çıkacağını belirterek, “Hazar üzerinden Türkmen gazının ihracatı projesini hayata geçirebilecek biri varsa o da Türk yetkililerdir. Türkmen gazının batıya iletilmesinde büyük bir gelişme kelam konusu olacaksa bunu gerçekleştirecek oyuncu Türkiye olacaktır.” dedi.
“ANLAŞMA, TÜRKMEN GAZININ AB’YE ULAŞMASINI KOLAYLAŞTIRACAKTIR”
Enerji Uzmanı Danila Bochkarev ise makul fiyatlı her yeni gaz kaynağının Türkiye’nin ekonomik kalkınması için kıymetli olduğunu, Türkmen gazının Türkiye’nin bölgesel bir gaz merkezi olarak pozisyonunu güçlendireceğini söyledi.
Bochkarev, Türkmen gazı için planlanan Trans-Hazar boru çizgisinin jeopolitik, finansal ve çevresel mahzurlar nedeniyle kısa vadede tamamlanmasının mümkün görünmediğini vurgulayarak, gazın İran üzerinden Türkiye’ye ulaşabileceğini fakat İran’a uygulanabilecek yeni yaptırımların ve Irak ile rekabet üzere birtakım zorluklarla karşılaşılabileceğini aktardı.
Temelde, Türkiye ile Türkmenistan ortasındaki doğal gaz muahedesinin Türkmen gazının Avrupa Birliği’ne ulaşmasını kolaylaştıracağını lisana getiren Bochkarev, “Türkmenistan gazı teorik olarak Avrupa’da rekabetçi bir fiyata satılabilir. Lakin Çin’e yapılan teslimatlar yahut gaz kaynaklarını paraya çevirmenin başka yollarıyla karşılaştırıldığında Türkmengaz için fazla kar getirmeyecektir.” görüşünü paylaştı.
