D. Mehmet Doğan’ın Vefat Yıldönümünde ‘Kırklara Karışan Hatıralar’

Prof. Dr. Mustafa Kara’nın insaniyet.net’te kaleme aldığı “D. Mehmet Doğan’ın Vefat Yıldönümünde “Kırklara Karışan Hatıralar” başlıklı yazısı şu biçimde:

Kendisiyle yetmişli yılların başında Hareket/Dergâh Yayınları’nda tanıştım. Gençlik yıllarımızda birinci yazılarımız Hareket mecmuasında, birinci kitaplarımız Dergâh Yayınları’ndan çıktı. Onun, Batılılaşma İhaneti, (1975) benim Tekkeler ve Zaviyeler. (1977)

D. Mehmet Doğan tarafından 07.08.1978 tarihinde Ankara’da kurulan Türkiye Yazarlar Birliği Derneği’ne ne vakit üye oldum? Tam olarak hatırlamıyorum. Lakin kuruluşundan itibaren davet edildiğim faaliyetlerine bazen konuşmacı, bazen düzenleyici bazen dinleyici olarak katıldığımı,1990’lı yıllarda bir dönem Yönetim kurulu üyeliği vazifesi verildiğini hatırlıyorum.  Bilik’teki arkadaşlarımızın yarım yüzyıla yaklaşan bir vakit dilimi içinde istikrarlı olarak yürüttükleri faaliyetlerden biri de tertiplenen sempozyumlar/bilgi şölenleridir. Çok farklı bahislerde değişik kent ve ülkelerde gerçekleştirilen kelam konusu etkinlikler bugün de devam etmektedir. Türkçenin Milletlerarası Şiir Şöleninin 1. si 1992 yılında Bursa’da gerçekleştirilmişti. Doğan’ın o gece otelde, yeni yeni alıştığı bilgisayarda bildirimine son biçimini verirken yaşadığı heyecanın şahsen şahidiyim.

Burada size Türkiye Müellifler Birliği’nin tertiplediği birinci sempozyumla ilgili kimi anılarımı kısaca takdim etmeye çalışacağım, sonra kelamı bugüne getireceğim.

Birliğin kurulduğu günlerde bizim cenahta konuşulmaya başlanan bahislerden biri de Hicrî 1400’ün, bir öteki söz ile Hicrî XV. asrın yaklaşması sebebiyle “neler yapabiliriz?” sorusu ile ilgili idi. Yeni bir yüzyıl, yeni bir müceddit, yeni bir hamle… Taze bir umut… Tarih aşikâr: 1 Muharrem 1400, yani 21 Kasım 1979

Kitap ve mecmua yayınlayanlar, üniversitede bilhassa tarih kısımlarında vazifeli olanlar, kültür kuruluşlarına emek verenler kelam konusu soru ile az yahut çok ilgileniyorlardı. Gerçekten bugünden düne yanlışsız bakılınca 1980 ve takip eden yıllarda birçok faaliyet yapılmış, mecmualar özel sayılar çıkarırken asra ithaf edilen eserler yayınlanmış, İslâm dünyasının sıkıntıları bu vesileyle yine ele alınıp, farklı açılardan enine uzunluğuna tartışılmıştır.  Mesela, Samiha Ayverdi’nin Hicri 1400 için kaleme aldığı kitap Kölelikten Efendiliğe ismini taşıyor.  Hekimoğlu İsmail’in Müslüman ve Para isimli kitabının alt başlığı şöyle: Hicrî 15. Asır İçin. Bendenizin Necmeddin Kübra’dan çeviri ettiğim Tasavvufî Hayat isimli yapıtın birinci sayfasında yayınevinin düştüğü şöyle bir not vardır: “Hicrî 1400’ün manevî değerine…”

Suriyeli Fethi Yeken’in 1981 de basılan ve on sene sonra Türkçesi yayınlanan yapıtının ismi ise şöyle: Hicrî 14. Asırda Beynelmilel Tuzaklar Karşısında İslâm Alemi.

Diyanet ve Jenerasyon mecmualarının Hicret özel sayılarını hatırlıyorum/saklıyorum.

Yazarlar Birliği de kelam konusu etkinlikler çerçevesinde “Hicrî On Beşinci Asrı Kutlama Toplantısı” başlığıyla 29 Mayıs 1982 Cumartesi günü Ankara’da Odalar Birliği Konferans salonunda İlmî Seminer tertiplemişti.  Muhsin Mete kardeşim telefonla arayarak bir bildirim ile katılmamı teklif ettiler. Eyvallah dedim. O günlerde meşgul olduğum mevzuyu biraz daha geliştirerek sundum. Tıpkı metin ufak değişikliklerle 1985 tarihinde yayınlanan Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi’ isimli yapıtında yer aldı.

Burada sempozyum sözünün kullanılmadığına dikkatinizi çekmek isterim. Bu tip toplantılara ne isim verelim, panel mi, seminer mi, sempozyum mu? Yoksa bu yabancı sözler yerine daha yerli bir söz mi bulalım sorusu o gün bugün sorulmaktadır. Birliğin çıkardığı broşürün başlığında “toplantı” sözü var, tıpkı sayfada “ilmi seminer” sözü de var. Vakitle sempozyum yerine bilgi şöleninde yahut tartışmalı ilmî toplantıda karar kılanlar da oldu.

TYB’nin tertiplediği –bildiğim kadarıyla- birinci sempozyum bu olduğu üzere benim de bildiri ile katıldığım birinci akademik toplantı budur.

Oturum liderleri, bildiri sahipleri ve bildiri başlıklarını elimizdeki efemeradan sıralayalım. Vefat edenleri rahmetle yaşayanları hürmetle analım:

1. Oturum
Liderler: Yavuz Bülent Bakiler – H. Rıdvan Çongur

Şerafeddin Gölcük (Doç. Dr.) Erzurum İslâmî İlimler Fak. Öğretim Üyesi

• Kur’ân-ı Kerim’de Hicret
Ahmet Debbağoğlu (Dr. İstanbul İ.T.İ.A. Öğretim Ü.)

• Peygamber’in İktisatla İlgili Hadisleri
Süleyman Hayri Bolay (Doç. Dr. A.Ü. İlahiyat F. Öğretim Ü.)

• Yabancılaşma Karşısında İslâm
Ahmet Gürtaş (Diyanet İşleri Lider Yrd.)

Hicrî Asrın Başında Türkiye’de Din Eğitiminin Durumu ve Geleceği

2. Oturum
Başkan: Prof. Dr. Şaban Karataş

Erol Güngör (Prof. Dr. İ.Ü. Edebiyat Fak. Öğretim Ü.)

• Hicrî Asrın Başında Türkiye’de Gelişmekte Olan Tasavvuf Hareketi
Mustafa Kara (Bursa Yüksek İslâm Enstitüsü Öğretim Ü.) [1]

• Tasavvuf Tarihinde Hicretin Yeri ve Tasavvuf Eğitiminde Seyahatin Değeri
Ahmet Kabaklı (Yazar, Türk Edebiyatı Vakfı Başkanı)

• Ahmet Cevdet Paşa’da Hicret
Mehmet Doğan (Yazarlar Birliği Genel Başkanı)

•  Hicret Asrında Müellifin Sorumluluğu
Mehmet Hatiboğlu (Prof. Dr. A.Ü. İlahiyat Fak. Öğretim Ü.)

• Hicrî Asırda Oryantalizmin Hedefleri

Tertip Heyeti

Cemal Çiftçigüzeli (Genel Lider Yardımcısı)
Necmeddin Turinay (Genel Sekreter)

Muhsin Demirel (Mali sekreter)

Diyanet İşleri Başkanı Tayyar Altıkulaç ve Merkez Bankası Lideri Osman Şıklar’ın muvaffakiyet dileklerini söz eden telgrafların okunmasından sonra Doğan’ın yaptığı açış konuşmasının son cümlesi şöyle idi: “Sözü değerli konuşmacılarımızın bildirilerine bırakma konusunda fazla gecikmek istemiyorum. Bu toplantı onların ilmî çabalarının sonucudur. Hepsine huzurlarınızda teşekkür ediyorum. Sözlerimi şu anda Afganistan’da Filistin’de yahut dünyanın neresinde olursa olsun cihad üzre olan Müslümanlara Allah’ın yardım etmesini dileyerek bitiriyorum”

Kimler Vardı?

Sempozyuma dinleyici olarak Ankara’dan birçok insanın/bürokratın/üniversite öğrencilerinin katıldığını, salonun dolu olduğunu söyleyebilirim. Bildiri sahipleri, oturum başkanları ve Yönetim kurulu üyelerinin dışında kimler gelmişti diye bir soru sorulursa fotoğraflara bakarak birkaç isim verebilirim: Beşir Ayvazoğlu, İhsan Sezal, Mustafa Ruhi Sevimli, Mehmet Çınarlı, Hulusi Kılıç. Rıfkı Kaymaz ise Bakır üzerine Çizgi ve Tezhip Sergisi” açtı.

Tebliğ başlıklarında görüldüğü üzere alanımla ilgili olan tek bildiri, Erol Güngör’e ilişkin. Erol Güngör o günlerde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde toplumsal psikoloji alanında en genç ve istikbal vadeden en meşhur profesörlerinden biri idi. 1981 yılında neşrettiği İslâm’ın Bugünkü Problemleri isimli yapıtıyla husus üzerinde düşünmek isteyenlere geniş bir ufuk ve birtakım bahislerde tartışma alanı açmıştı. O günlerde ise üzerinde çalıştığı bahis Tasavvufun Bugünkü Problemleri idi. YÖK’ün kurulmasıyla birlikte Selçuk Üniversitesi Rektörlüğüne atanan Güngör, ne yazık ki kısa bir süre sonra vefat edecektir. (24 Nisan 1983) Bildirimi de kelam konusu kitabın sonunda yer alacaktır.

Sempozyum başladığında bildirimlerin özetleri elimizde idi. Güngör, Özet’e şöyle başlıyordu: “Bu bildirim İslâm tasavvufu hakkında sosyolojik açıdan yapılan bir araştırmanın son kısmını teşkil etmektedir. Araştırmanın temel tezi şudur: Tasavvuf hareketleri, tarihte ya çok dünyevî bir hayatın yarattığı huzursuzluklara karşı manevi gereksinimlerin şiddetle hissedildiği vakitlerde veyahut bir dinin çok biçimci bir görünüm kazanması üzerine onu spiritüel kaynaklarına çekme niyetiyle gelişmektedir. İslâm tasavvufu bu genel şemanın özel bir halini teşkil eder”

Sempozyuma sunular bildiriler daha sonra Arapça ve İngilizce özetleriyle, fotoğraf ve değişik hüsn-i çizgi örnekleriyle süslenerek İsmet Keten’in kapak kompozisyonu ile yüz küsür sayfalık bir kitap olarak basılmıştır. (1983) Erol Güngör’ün ayrıyeten İstanbul’da yayınlanan Millet gazetesinde 1 Haziran 1982 tarihinde “Yeni Bir Anlayış” başlığıyla bir kıymetlendirme yazısı çıkmıştır. Ahmet Kabaklı’nın sempozyumla ilgili yazısı ise 5 Temmuz 1982 tarihli Tercüman gazetesinde yayınlanmıştır.

Doğan ile dostluğumuz kırk yıl devam etti. Bazen Bursa’da, bazen İstanbul’da bazen Ankara’da buluştuk. Bazen birlikte Taceddin Dergâhını bazen Hafız’ın, Firdevsî’nin kabrini ziyaret ettik. Mehmet Doğan ile katıldığım son Bilgi Şöleni ise Ahmet Hamdi Tanpınar’la ilgili idi ve 14-15 Ocak 2022 tarihinde Yıldırım Belediyesi ile Türkiye Müellifler Birliği’nin Bursa’da tertiplediği toplantıda oldu. Tebliğimin başlığı şöyle idi: “Bursa’da Zaman”ın Dervişleri veyahut Cemâlî Ululuğu Tecelliler bildiriler Yahya Aydın’ın editörlüğünde basıldı.

Merhum dostumuz ise bildirimine Tanpınar’ın, ömrünün son günlerinde tamamladığı anlaşılan mısraları ile başlamıştı. Biz de onunla, o hüzün dolu mısralarla sona hakikat yaklaşalım. (Doğan’ın, ülkemizde katıldığı son sempozyum bu mu yoksa?)

SELÂM OLSUN

Selâm olsun bizden hoş dünyaya

Bahçelerde hâlâ güller açar mı?

Selâm olsun sonsuz güneşe, aya

Işıklar, gölgeler suda oynar mı?

*

Hepsi hoştu kar, tipi, fırtına

Günlerin geçişi arkası gerisine.

Hasretiz bir kanat şakırtısına

Mavi gökte kuşlar tekrar uçar mı?

*

Uzak, çok uzağız artık ışıktan,

Çocuk sesinden, gül ve sarmaşıktan,

Dönmeyen gemiler olduk açıktan,

Adımızı soran, arayan var mı?…

 

Bir 10 Temmuz Günü

10 Temmuz tarihi bizim için kıymetlidir. Zira ikimizin de fikir ve fikir dünyasını etkileyen Nurettin Topçu’nun âlem-i cemâle intikal ettiği gündür. Evvelki yıllarda bahis ile ilgili birçok programa birlikte katılmış, bildiri sunmuştuk. Pandeminin olduğu günlerdi. Toplantıların açık yerlerde yapılması isteniyordu. 10 Temmuz 2020 tarihinde Topçu Hoca’yı anmak için bu sefer Bursa’da Yıldırım Beyazıt Türbesinin avlusunda yaptığımız panelle Hoca’mızı anmıştık. Üçüncü kişi Mehmet Fatih Birgül idi. “Yıldırım’ın Huzurunda” isimli öyküsünü baştan sona okumuştum. Editörlüğünü yaptığım ve Yıldırım Belediye’sinin bastırdığı “Yıldırımın Huzurunda” isimli yapıtı imzalayarak kendilerine takdim etmiştim.

10 Temmuz 2025 ise Hoca’mızın vefatının 50. yılı. Kim bilir neler düşünüyordu bu yıl için? Lakin arkadaşları her bahiste olduğu üzere bu hususta da gereğini yapıyorlar. 10 Temmuz 2025 günü Topçu hakkında AYA Vakfı’nda konuşmak üzere Üsküdar’a intikal ettiğimde Dergâh yayınlarında bir sürpriz beni bekliyordu: Hoca’nın bütün makaleleri kronolojik bir sıralama ile iki büyük cilt halinde basılmıştı: Tarih Sırasına Nazaran Bütün Yazıları.  Hüzün ve sevinç bir ortadaydı. Ne demiş erenler: Celâl içre cemâl vardır.

Son Not

2023 yılının Kasım-Aralık aylarında “Buhara’dan İpek’e [2] Mehmet Akif 150 Yaşında” ismiyle Buhara, Bakü, Kosova, Makedonya, Burdur ve Ankara’da toplantılar yapıldı.  Mehmet Doğan Buhara’ya gitmeden evvel bendenizi aradı ve bu hoş seyahate davet etti.  Bursa dışında, İzmir’de idim. Teşekkür ettim, özür beyan ettim. “Mustafa’cığım bu fırsat kaçmaz” dedi.  Evet, nitekim büyük bir fırsatı kaçırdım. Nereden bilebilirdim ki yarım asırlık bir dostluğun Buhara-İpek çizgisinde son sohbetlerini ve son celselerini yaşayacağımı…

İkinci teklifini yaptı. “TYB’nin kuruluşunun 45. yılında birinci 45 üye ile Ankara’da sohbet programları yapıyoruz. En kısa vakitte sizi de bekliyoruz”. Bu teklife itiraz edemem dedim anlaştık. Gününü tespit edip bana bildirecekti.

Bir noktada daha anlaştık “Üstad benim imzalı kitaplar koleksiyonumda birtakım kitaplarınız eksik” dedim. Tamam dedi Ankara’da önümüzdeki ay buluştuğumuz vakit o imza işini de hallederiz. Son telefon görüşmemiz de bu oldu. İmzalı kitaplar da şimdilik kaldı.

Son konuşma Akif ile ilgili:

Akif ile ilgili son konuşmasını Ankara Hacettepe Üniversitesi’nde yaparken hastalandı. Rektör beyin teklifi ile çabucak hastaneye kaldırıldı. Hastalığı da Akif’in hastalığı: Karaciğer.

Akif’in vefat günü olan 27 Aralık’ta hastaneye yattı. 11 Ağustos 2024’te âlem-i cemale intikal eyledi. Yıllarca Mehmet Akif ve İstiklâl Marşı toplantıları yaptığı Taceddin Dergâhı hâmuşânesinde sırlandı.

Vefatına Tarih

Okur Mehmet Doğan

Yazar Mehmet Doğan

Kalem çıktı dedi:

“MERHUM MEHMED DOĞAN” 1446

Evvel giden ahbaba rahmet olsun erenler!

[1] Yüksek İslâm Enstitülerinin ismi, YÖK kurulduktan sonra 1982 yılında İlâhiyat Fakültesi oldu.

[2] Akif’in annesi Buhara’lı, babası Kosova/İpek’li idi.