Çanakkale’nin ardından Birinci Dünya Savaşı’nın en büyük zaferi: Kûtü’l Amâre

Irak Cephesinde 29 Nisan 1916’da Türk ordusunun zaferiyle sonuçlanan Kut’ül Amare Savaşı, I. Dünya Savaşı’nın temel muharebelerinden biri olarak kabul ediliyor.

Halil Paşa’nın, İngiliz birliklerini 29 Nisan 1916’da teslim almasının akabinde, “Tarih bu olayı yazmak için söz bulmakta müşkülata uğrayacaktır. İşte Osmanlı sebatının İngiliz inadını kırdığı birinci zaferi Çanakkale’de, ikinci zaferi burada görüyoruz.” kelamlarıyla duyurduğu Kut’ül Amare Zaferi, 109’uncu yılında kutlanıyor.

Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend komutasındaki İngiliz birliklerinin teslim alınmasıyla kazanılan Kut’ül Amare zaferi, Çanakkale’nin akabinde Birinci Dünya Savaşı’nın “en büyük zaferi” olma niteliği taşıyor. Genelkurmay Başkanlığının arşivinde, Türk ordusunun Kut’ül Amare’de yaptığı savaşa ve elde ettiği büyük zafere ait birçok askeri evrak bulunuyor.

KURTULMUŞ: HALİL PAŞA VE ASKERLERİNİ HÜRMETLE VE RAHMETLE ANIYORUZ

TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş, Kut’ül Amare Zaferi’yle ilgili yaptığı paylaşımda şu tabirlere yer verdi:

“Şanlı ecdadımızın Birinci Dünya Savaşı’nda yazdığı en büyük kahramanlık destanlarından biri olan Kut’ül Amare Zaferi’ni, 109’uncu yıl dönümünde gururla hatırlıyor, onurla kutluyoruz.

Her türlü yokluk ve yoksulluğa karşın gösterdikleri azim, yürek ve dirençle bu büyük zaferi kazanan Halil Paşa ve askerlerini, Ulusal Caba’nın tüm neferlerini hürmetle ve rahmetle anıyoruz.”

Şanlı ecdadımızın Birinci Dünya Savaşı'nda yazdığı en büyük kahramanlık destanlarından biri olan #KutülAmare Zaferi'ni, 109'uncu yıl dönümünde gururla hatırlıyor, onurla kutluyoruz.

Her türlü yokluk ve yoksulluğa rağmen gösterdikleri azim, cesaret ve mukavemetle bu büyük zaferi… pic.twitter.com/97uIsBtcmW

— Numan Kurtulmuş (@NumanKurtulmus) April 29, 2025

İNGİLİZLERİN MAĞLUBİYETE UĞRATILDIĞI BÜYÜK ZAFER

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Dairesi Başkanlığı bilgilerinden derlenen bilgiye nazaran, İngiliz tarihçi James Morris’in, “Britanya askeri tarihinin en aşağılık teslimi” diye tanımladığı Kut’ül Amare Savaşı, Irak’ın doğu kesitinde Dicle Irmağı kıyısındaki Kut kenti yakınlarında konuşlanmış İngiliz askerleri ile müttefiklerinin kuşatılmasıyla başladı ve kasabanın Osmanlı Ordusu tarafından ele geçirilip, İngiliz birliklerinin tamamının esir alınmasıyla tamamlandı.

Tümgeneral Townshend komutasındaki İngiliz 6. Tümeni Bağdat’a ilerlerken, 22-23 Kasım 1915’te Selmanı Pak Muharebesi’ni kaybedip geri çekildi ve 3 Aralık’ta Kut kasabasına sığındı. 6. Ordu’nun komutanlığına atanan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa’nın buyruğuyla Irak ve Havalisi Kumandanı Albay Sakallı Nurettin Paşa’nın birlikleri 27 Aralık’ta Kut’u kuşattı. İngilizler, Kut’u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki Tigris Kolordusu’yla hamleye geçti lakin 6 Ocak’ta Pir Saad Muharebesi’nde 4 bin askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede Türk ordusuna “geri çekilme” buyruğunu veren 9. Kolordu Kumandanı Miralay Nurettin Paşa ise misyonundan alındı, yerine Halil Paşa getirildi.

İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi’nde bin 600, 21 Ocak Hannah Muharebesi’nde 2 bin 700 asker kaybıyla geri püskürtüldü. Mart başında tekrar taarruza geçen İngiliz ordusu 8 Mart 1916’da Sabis mevkisinde Albay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu’ya hamle etti, ama 3 bin 500 asker kaybederek geri çekildi. Bu mağlubiyetten ötürü General Aylmer azledildi. 19 Nisan 1916 tarihinde Bağdat’taki karargahında tifüsten ölen Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa’nın yerine 6. Ordu komutanlığına atanan Halil Paşa, 29 Nisan’da General Charles Townshend komutasındaki İngiliz ordularını teslim aldı.

İNGİLİZLER’DEN RÜŞVET TEKLİFİ

Townshend, 26 Nisan’da Halil Paşa’ya bir mektup yazarak, kenti teslim etmeye hazır olduğunu, bunun şartlarını görüşmek üzere Dicle Irmağı ortasında buluşmayı teklif etti. Halil Paşa teklifi kabul ederek, bir motorla buluşma yerine gitti. Görüşme Townshend’in motorunda gerçekleşti. İngilizler kenti teslim ederek güneye yanlışsız çekilmelerine müsaade verilmesini istiyordu. Bunun karşılığında Townshend ve emrindekiler, Dünya Savaşı’nda Osmanlı aleyhinde bulunmayacaklar, ellerindeki tüm silah ve cephaneyi sağlam olarak teslim edeceklerdi. Bir de Halil Paşa’nın şahsına 1 milyon sterlinlik bir çek vermeyi teklif ediyorlardı. General, çeki Halil Paşa’ın istediği bankaya hitaben yazılacağını, bunu vermek için İngiliz hükümetinden yetki aldığını belirtiyordu. Halil Paşa, rüşvet teklifini “bir şaka“ olarak kabul ettiğini belirterek reddetti.

Askeri dokümanlara nazaran, Halil Paşa, Osmanlı Genelkurmayına bir telgraf göndererek, siperlerin önünde görüştüğü İngiliz Kumandan Townshend’in “1 milyon İngiliz lirası karşılığında, 13 bin şahıstan oluşan ordusuyla Hindistan’a gitmesine müsaade verilmesini” teklif ettiğini bildirip devletin bu mevzudaki buyruğunu sordu.

Osmanlı Genelkurmayından Halil Paşa’ya gelen karşılıkta, “Siyaseten İngilizlerin güzeline gidecek işler yapma mecburiyetinde olmadığımız üzere, paraya da gereksinimimiz yoktur. Orduyu kamilen teslim etmek üzere yalnız Tümgeneral Townshend’e şahsen müsaade edilebilir. Bundan öbür hiçbir kaide kabul olunamaz.” sözlerine yer verildi.

Osmanlı Genelkurmayından gönderilen diğer bir yazıda da “Tümgeneral Townshend’in, ordusuyla teslim olup harp boyunca Türk ordusuna hiçbir hasmane harekette bulunmayacağına kelam verirse serbestçe istediği yere gidebileceği” belirtildi.

Bu buyruk, Halil Paşa tarafından Tümgeneral Townshend’e bildirildi. Townshend, bunun üzerine Halil Paşa’ya gönderdiği telgrafta, “Yalnız bir şey isteyeceğim, o da kentin tesliminden sonra yaverim ve 3 buyruk erimle İstanbul’a naklimi Enver Paşa Hazretlerinden istemenizdir. Müsaade edildiği takdirde ziyadesiyle minnettar olacağım.” dedi.

“ASKERLERİMİ SİZE TESLİME HAZIRIM”

Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend, kuşatma sürerken Halil Paşa’ya gönderdiği mektupta, ordusunu teslime hazır olduğunu belirterek, şu tabirleri kullandı:

“Efendim Hazretleri, açlık bizi silah bırakmaya zorluyor. Zatıalilerinin, ‘Sizin bahadır askerleriniz bizim samimi ve kıymettar konuklarınız olacaktır.’ sözlerinize istinaden kahraman askerlerimi size teslime hazırım. Askerlerim verilen misyonu yaptıkları için onlara yeterli davranınız. Siz, askerlerimi Selmanpark Muharebesi’nde, ricat vakitlerinde ve beş ay devam eden Kut’ül Amare kuşatmasında görmüşsünüzdür. Askerlerimin görevini nasıl ifa ettiğini takdir etmişsinizdir. Askeri harp tarihi, özel olarak bu sıkıntıyı teyit edecektir. İcab eden koşullar yerine getirildikten sonra sizin karargahınıza gelip, Kut’ül Amare’yi teslim etmeye hazırım. Ancak erzakın sevkini hızlandırmanızı rica ve temenni eylerim. Size hastanemi ziyaret etmenizi ve orada bulunan askerlerimden kimilerinin kolsuz ve ayaksız, kimilerinin da hasta ve zayıf olduğunu görmenizi teklif ediyorum. Bunları harp esiri olarak almaya istekli olduğunuzu farz etmem. Bunlar için en âlâ yolun yaralıların Hindistan’a sevki olacağı kanaatindeyim.”

Tümgeneral Townshend, mektubunda, teslim olduktan sonra İstanbul’a, oradan da Londra’ya geçeceğini söz etti ve zaferinden ötürü Halil Paşa’yı kutladı.

Bu ortada, İngiliz Avrupa Kuvvetleri Karargahına gönderdiği bildiride, Kut’taki muhafızları almak üzere bir Türk alayının kasabaya yaklaştığını, hem kale hem de kentin üzerine beyaz bayrak çektiğini, birtakım evraklarla telsizi imha edeceklerini bildiren Townshend, bildirisinin sonuna, “Kut’tan bütün gemilere ve istasyonlara elveda ve hepinize yeterli talihler.” notunu ekledi.

İNGİLİZ ORDUSU TESLİM OLDU

6. Ordu Kumandan Vekili Halil Paşa, 16 Nisan’da Enver Paşa’ya geçtiği bildiride, “13 bin 100 mevcudunda olan mahsur Tümgeneral Townshend, ordusunu harp esiri olarak bu sabah teslim almaya başladığımızı arz eyler ve aziz muvaffakiyetini tebrik ederim.” sözüne yere verdi.

Halil Paşa, daha sonra Başkomutanlık Vekaleti’ne gönderdiği bir diğer iletide, silahlarını gece tahrip ederek teslim olan İngiliz askerlerinin sabahtan itibaren harp esiri olarak teslim alınmaya başlandığını bildirerek, şunları kaydetti:

“Tümgeneral Townshend’in kılıcını almadım ve kendisiyle yaverinin ve 3 hizmetçisinin harp esiri olarak Dersaadet’e sevk edileceğini vadettim. Esirlerin 5 general, 277 İngiliz zabiti, 274 Hintli neferi ve 3 bin 400 gayri muharip ki toplamı 13 bin 300 küsürdür. Daha sonra dahile sevk olunmak üzere zabıtan Bağdat’a, efrad Samarra’ya sevk olunacaktır.”

Kesin Türk zaferiyle biten kuşatmanın akabinde 3. Alay Kumandanı Binbaşı Nazmi, Kut’taki hükümet konağına Osmanlı bayrağı, Tümgeneral Townshend’in karargahına da alayın sancağını dikti.

“ÇANAKKALE’DEKİ DERSİ BİR DEFA DAHA ALDILAR”

Savaşın gidişatına ait Osmanlı Genelkurmayına iletilen bir bildiride, “Takriben beş aydan beri kahraman askerlerimizin kuşatması altındaki Kut’ül Amare’de mahsur kalan İngiliz ordusunun nihayet orduyu Hümayuna teslime mecbur olduğu” belirtilerek, şu bilgiler verildi:

“Nihayet İngilizler Çanakkale’de aldıkları ders ve tecrübeyi bir sefer daha aldılar. Osmanlı direncini kıramayacaklarını, Osmanlıların elinden ganimetleri alamayacaklarını anladılar. Atakları kesildi. İngilizler bu sefer kuşatma altındaki kaleye erzak sokmaya teşebbüs ettiler. Evvel uçaklar ile un çuvalları attılar. Osmanlı silahı bu ümidi de kırdı. Harp tayyarelerimiz bu bakkal tayyarelerini birer birer sükut ettirmeyi başardılar.

Düşman öbür bir deva buldu. Vapurla gece karanlığından istifade ederek zahire sokmaya teşebbüs ettiler. Her vakit müteyakkız bulunan kahraman askerlerimiz yüzlerce ton erzak yüklü bu vapuru derhal müsadere ettiler. Artık Tümgeneral Townshend için hiçbir kurtuluş umudu kalmamıştı. 13 Nisan’da Tümgeneral Townshend, Irak ordumuzun kumandanına müracaat edip, ordusuyla bir arada özgür çıkmasına müsaade edilmek koşuluyla, Kut’ül Amare’yi teslim etmeye razı olduğunu bildirdi. Kendilerine kayıtsız kuralsız teslim olmaktan diğer dermanları olmadığı bildirildi. İngiliz kumandanı bu sefer yeni şerait ortaya koydu. Ordumuzun üstün ve mutlak galip vaziyetini bilmiyormuş üzere, Osmanlı kumandanlarını para ile alt edebileceğini sanıp, tüm toplarını teslim etmeyi ve 1 milyon lira takdim etmeyi teklif etti. Birebir karşılık verildi. Nihayet her taraftan ümidi kesilen Tümgeneral Townshend, bugün Kut’ül Amare’de bulunan bütün İngiliz ordusunu muzaffer Osmanlı kumandanına teslim etti.”

6. ORDU’YA BİLDİRİ: İNGİLİZ KUVVETLERİ 30 BİN ZAYİAT VEREREK GERİ DÖNDÜ

Zaferin akabinde Halil Paşa, 6. Ordu’ya yayımladığı bildiride, şunları kaydetti:

“Orduma: Arslanlar. Bütün Osmanlılara onur ve şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın toprağın güneşli semasında şehitlerimizin ruhları sevinçle gülerek uçarken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik ediyorum. Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut’u kurtarmaya gelen ordular karşısında 350 subay ve 10 bin erini şehit vermiştir. Ama buna karşılık bugün Kut’ta 13 general, 481 subay ve 13 bin 300 er teslim alıyorum. Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen İngiliz kuvvetleri de 30 bin zayiat vererek geri dönmüşlerdir.

Şu iki farka bakılınca, cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı yazmak için söz bulmakta müşkülata uğrayacaktır. İşte ‘Osmanlı sebatının İngiliz inadını kırdığı’ birinci zaferi Çanakkale’de, ikinci zaferi burada görüyoruz.”

18. Kolordu Kumandanı Miralay Kazım Karabekir de “Tarihimizin iki yüz yıldan beri yad etmediği bu türlü bir zaferi bize lütfeden Cenabıallah’a şükredelim” tabirini kullandığı buyruk yazısında, “Bu zaferin en büyük şan ve gururu, bu türlü bir hadiseyi İngiliz tarihinde birinci kere Türk süngüsünün kaydetmesindedir. 18. Kolordu’nun aslan yürekli erleri, Cenabıallah’a secdeye kapanalım. Bu akşam şehitlerimize Fatihalar, Tebarekeler, Yasinler okunsun. Gaziler birbirine sarılsın, birbirini tebrik etsinler. Ben de bugünkü Kut’ül Amare Bayramı vesilesiyle sizin pak ve yüksek alınlarınızdan kemali hürmet ve içtenlikle öperim.” değerlendirmesinde bulundu.