Kitap okumak ve dinlemek, beyni farklı etkiliyor!

Delaware Üniversitesi Eğitim ve İnsan Gelişimi Yardımcı Doçenti Stephanie N. Del Tufo’nun The Conversation’da yayınlanan makalesine göre, kitap okurken de ses kaydını dinlerken de hedef birebirdir; anlamak.

Ancak bu aktiviteler tam olarak tıpkı değildir. Her biri anlamayı farklı hallerde takviyeler. Dinlemek, okumanın tüm yararlarını sağlamaz. Okumak da dinlemenin sağladığı her şeyi sağlamaz. İkisi de değerlidir, fakat birbirinin yerine geçemez.

OKUMA VE DİNLEME SIRASINDA BEYİN NASIL ÇALIŞIR?

Beyin hem okuma hem de dinleme için birebir lisan ve bilişsel sistemlerin bir kısmını kullanır. Tıpkı vakitte bilginin nasıl algılandığına bağlı olarak farklı fonksiyonlar de gerçekleştirir. Okurken beyin perde ardında ağır bir halde çalışır. Harflerin biçimlerini tanır, bunları konuşma sesleriyle eşleştirir, bu sesleri manayla ilişkilendirir ve akabinde bu manaları sözler, cümleler ve hatta tüm kitaplar ortasında ilişkilendirir. Metin, anlayışı yönlendirmek için noktalama işaretleri, paragraf sonları yahut kalın yazılmış sözler üzere görsel yapılar kullanır.

Dinlemek ise beyninizin konuşmacının suratında çalışmasını gerektirir. Konuşma lisanı süreksiz olduğundan, dinleyiciler duyduklarını akılda tutmak için hafıza da dahil olmak üzere bilişsel süreçlere güvenmek zorundadır. Konuşma tıpkı vakitte düzgünce ayrılmış sözler değil, daima bir akıştır. Birisi konuştuğunda, sesler koartikülasyon ismi verilen bir süreçte birbirine karışır. Bu, dinleyicinin beyninin söz sonlarını süratle belirlemesini ve sesleri manalarla ilişkilendirmesini gerektirir. Sözlerin kendisini belirlemenin yanı sıra, dinleyicinin beyni konuşmacının manasını anlamak için tonlamaya, konuşmacının kimliğine ve bağlama da dikkat etmelidir.

HANGİSİ DAHA KOLAY?

Birçok kişi dinlemenin okumaktan daha kolay olduğunu varsayar. Lakin durum ekseriyetle bu türlü değildir. Araştırmalar, bilhassa de malzeme karmaşık yahut alışılmadık olduğunda, dinlemenin okumaktan daha sıkıntı olabileceğini gösteriyor. Dinleme ve okuduğunu manaya; gerçekleri, fikirleri yahut işlerin nasıl yürüdüğünü açıklayan kurgusal olmayan kitaplara yahut denemelere kıyasla, kurgusal kıssalar üzere kolay anlatılarda daha benzeridir.

Araştırmalar, tıbbın okuma halini etkilediğini gösteriyor. Aslında, farklı metin tipleri özelleşmiş beyin ağlarına dayanır. Kurgusal öyküler, beynin toplumsal anlayış ve kıssa anlatımıyla ilgili bölgelerini harekete geçirir. Kurgusal olmayan metinler ise stratejik düşünme ve gayeye yönelik dikkati destekleyen bir beyin ağına dayanır.

Zorlu bir malzemesi okumak, pratik açıdan da dinlemekten daha kolaydır. Okumak, metin içinde kolay kolay hareket etmenizi, anlamakta zorlanıyorsanız belli kısımları tekrar okumanızı yahut daha sonra tekrar ele almak üzere değerli noktaların altını çizmenizi sağlar.

Belirli bir noktayı takip etmekte zorlanan bir dinleyici, duraklayıp geri sarmak zorunda kalır. Bu, bir sayfayı taramaktan kadar hassas bir süreç değildir. Ayrıyeten dinleme akışını kesintiye uğratarak anlamayı engelleyebilir.

Yine de, gelişimsel disleksiden mustarip birtakım şahıslar için dinlemek daha kolay olabilir. Gelişimsel disleksi olan bireyler, yazılı sözleri yanlışsız söylem etmek için yazılı lisan bilgilerini uygulamada çoklukla zorlanır. Bu, kod çözme olarak bilinen bir süreçtir. Dinlemek, beynin güç kod çözme süreci olmadan mana çıkarmasını sağlar.

MATERYALLE ETKİLEŞİM

Dikkate alınması gereken bir öteki öge da etkileşimdir. Bu bağlamda etkileşim, zihinsel olarak mevcut olma, faal olarak odaklanma, bilgiyi sürece ve fikirleri halihazırda bildiklerinizle ilişkilendirme manasına gelir. Beşerler genellikle egzersiz yapmak, yemek pişirmek yahut internette gezinmek üzere diğer şeyler yaparken bir şey dinler. Bunlar, okurken yapılması güç aktivitelerdir.

Bir küme araştırmacı, üniversite öğrencilerinden kendi vakitlerinde bir podcast okumalarını yahut dinlemelerini istediklerinde, malzemesi okuyan öğrenciler imtihanda dinleyenlere nazaran kıymetli ölçüde daha yeterli performans gösterdi. Dinleyen öğrencilerin birçok, podcast çalarken bilgisayarlarında tıklama yapmak üzere çoklu misyon yaptıklarını bildirdi. Bu bilhassa kıymetli. Zira dikkat etmek, okuduğunu anlamaktan fazla dinlediğini anlamak için daha kıymetli görünmektedir.

Yani evet, dinlemek bir alternatif olsa bile okumak hala kıymetlidir. Her aktivite farklı bir şey sunar ve birbirinin yerine kullanılamaz. Öğrenmenin en düzgün yolu, kitapları ve ses kayıtlarını birebir şeymiş üzere ele almak değil, her birinin nasıl çalıştığını bilmek ve dünyayı daha âlâ anlamak için ikisini de kullanmaktır.