İsrail’in Madleen saldırısı UCM gündeminde: “Açık denizlerde savaş suçu”

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Milletlerarası Hukuk Anabilim Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Yücel Acer, SETA için kaleme aldığı tahlilde, İsrail’in Gazze’ye insani yardım ulaştırmak emeliyle hareket eden “Madleen” isimli gemiye açık denizde müdahalesinin çok boyutlu milletlerarası hukuk ihlali oluşturduğunu belirtti.

1 Haziran’da İtalya’dan hareket eden ve milletlerarası sularda İsrail müdahalesine uğrayan gemide İsveçli aktivist Greta Thunberg ve AP üyesi Rima Hassan üzere dikkat cazibeli isimler de bulunuyordu.

“AÇIK DENİZDEKİ MÜDAHALE HUKUKEN GEÇERSİZ”

Prof. Acer, BM Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne atıfla, bayrak devleti İngiltere olan sivil bir gemiye açık denizde öbür bir devletin müdahalesinin fakat makul durumlarda (örneğin deniz haydutluğu yahut köle ticareti) yasal kabul edilebileceğini vurguladı.

Acer’in “İsrail’in Madleen Gemisine Saldırısı ve İhlal Edilen Temel Prensipler” başlıklı yazısı;

Gazze’ye insani yardım taşıyan Madleen’e yapılan taarruz, İsrail’in hukuk tanımazlığının ve cezasızlığının yeni bir göstergesi oldu. Olay, İsrail’e karşı yürütülen memleketler arası dava süreçlerine yeni ve güçlü bir kanıt olarak eklenecektir.

İsrail’in memleketler arası hukuk kurallarını sistematik ihlali o derece bariz ve pervasız hale gelmiş ve o kadar cezasız kalmıştır ki artık “İsrail’in aksiyonları ve milletlerarası hukuk” içeriğine sahip incelemeler neredeyse boşuna bir uğraşmış üzere gözükmeye başlamıştır. Lakin bu incelemelerin ısrarla yapılıp kayda geçirilmesi hala büyük ehemmiyet arz ediyor. Bunun iki temel nedeninin olduğu söylenebilir. Bunlardan birincisi orta ya da uzun vadede milletlerarası konjonktürün ya da güç istikrarının değişme ihtimali sonucunda İsrail’in hareketlerinin geçmişe dönük olarak hesabının sorulmasının mümkün hale gelebilecek olmasıdır. İkincisi de İsrail’e karşı halihazırda devam eden hem tüzel hem de ceza nitelikli yargısal süreçler bağlamında Tel Aviv’in hareketlerinin yeni ve güçlendirici kanıtlar oluşturabilme ihtimalidir.

1 Haziran’da “Madleen” ismini taşıyan insani yardım gemisi içerisindeki 12 kişi ve insani yardım yüküyle İtalya’dan Gazze’ye ulaşmak için yola çıkmıştı. Gemi takip sitesi MarineTraffic’e nazaran Madleen, İngiltere’ye kayıtlı görünen ve resmi ismi “Barcarole” olarak listelenen bir gemidir. Geminin hedefi yalnızca insanlık tarihinin en kara lekelerinden olan bu insani dram karşısında Gazzelilere yardım ulaştırmak değil tıpkı vakitte Gazze’ye ulaştırılmaya çalışılan yardımların İsrail tarafından nasıl engellendiğini bütün dünyaya gösterebilmekti. Bir diğer tabirle asıl hedef Gazze’deki insani drama dikkat çekmekti. Hatta bir Birleşmiş Milletler (BM) yetkilisi çok sayıda geminin birebir anda Gazze’ye insani yardım götürmek için yola çıkması davetinde bulunurken bu konuya daha fazla dikkat çekilmesini amaçlamaktaydı.

Söz konusu geminin Gazze seyahati Özgürlük Filosu Koalisyonu (Freedom Flotilla Coalition) tarafından organize edilmişti. Kelam konusu küme 2007’den beri İsrail’in Gazze’ye uyguladığı ablukayı etkisiz hale getirmek ve sona erdirmek için uğraşmaktaydı. Madleen gemisindeki yolcular ortasında İsveçli aktivist Greta Thunberg ve Avrupa Parlamentosu üyesi Rima Hassan’ın da bulunması bu vazifeye medyada geniş yer verilmesini sağladı.

Esasen İsrail’in bilinen barbarca uygulamaları bu yahut gibisi gemilerin Gazze’ye ulaşmasına müsaade verilmeyeceğini göstermekteydi. Gerçekten 9 Haziran’da gemi memleketler arası sularda yani açık denizde iken İsrail güçleri tarafından müdahaleye maruz kaldı. Gemiye çıkan İsrail güvenlik ögeleri evvel gemi çalışanı üzerine onları rahatsız edici kimyasal unsurlar sıkıp daha sonra işçisi ve yolcuları gözaltına aldılar. Sonra da gemi, içindekilerle bir arada İsrail’in Aşdod Limanı’na götürüldü. İsrailli yetkililerin beyanatına nazaran gemidekiler daha sonra hudut dışı edilerek vatandaşı oldukları ülkelere gönderilecekler. İsrail televizyonu Kan, Madleen’in Aşdod Limanı’na ulaştığını bildirdi.

Yardım gemisine müdahalesiyle İsrail’in hukuk tanımazlığı ve pişkinliği bir kere daha kendini göstermiş oldu. İsrailli yetkililerin yaptıkları açıklamalar da bunun somut tabiri oldu. İsrail Dışişleri Bakanlığı yetkilileri bu insani yardım teşebbüsünü “ünlülerin selfie yatı” olarak tanımladılar. Savunma Bakanı Israel Katz ise bunu “Hamas için propaganda” olarak isimlendirdi.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı ise yaptığı açıklamada “Gazze’ye insani yardım ulaştırmak gayesiyle yola çıkan ve içinde vatandaşlarımızın da bulunduğu Madleen isimli gemiye memleketler arası sularda seyrettiği esnada İsrail güçlerince müdahalede bulunulması, memleketler arası hukukun açık bir ihlalidir” sözlerine yer vermiştir. Ayrıyeten “Netanyahu hükümetinin, seyrüsefer serbestisini ve deniz güvenliğini de tehdit eden bu menfur saldırısı, İsrail’in bir terör devleti olduğunu bir kere daha ispatlamıştır” denilerek sert reaksiyon gösterilmiştir.

İsrail’in Madleen gemisine müdahalesinin hangi açıdan memleketler arası hukuku ihlal ettiğine bakıldığında ise İsrailli güvenlik ögelerinin müdahale öncesinde geminin bağlantı sistemini bozma teşebbüsünde bulunduğu ve daha sonra da atak botlarıyla seyri engelleyip mürettebatı korkutmaya çalıştığı görülmüştür. Bahsedilen bu iki müdahale gemilerin açık denizde seyrüsefer özgürlüğü hakkına ihlal manasına gelmektedir.

1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi bir gemiye açık denizlerde müdahale etmenin münasebetlerini şu halde sınırlamıştır: Açık denizlerdeki her bir gemi (sivil ya da askeri, şahıs ya da devlet) kayıtlı olduğu yani bayrağını taşıdığı devletin yasama, yürütme ve yargı yetkisi altındadır. Bir öbür deyişle diğer hiçbir devlet kural olarak bu gemiler üzerinde yasama, yürütme ya da yargı yetkisine sahip değildir. Bu kural hem gemi hem de gemi içerisindeki yük ve çalışanı kapsamaktadır.

Sözleşmeye göre bir devletin savaş ya da güvenlik gemilerinin bir öbür devletin sivil-ticaret gemilerine müdahale hakkına sahip olabileceği sonlu durumlar kelam mevzusudur. Kontrat bu durumları ise bir geminin deniz haydutluğunda kullanıldığına, köle ticaretinde kullanıldığına, müsaadesiz radyo yayını yaptığına, tabiiyetsiz (hiçbir devlete kayıtlı olmadan yani bayraksız bir şekilde) seyahat ettiğine, yabancı bir bayrak çekmiş olmasına yahut bayrağını göstermekten kaçınmasına karşın geminin gerçekte müdahale etmek durumunda olan savaş gemisiyle birebir tabiiyette olduğuna dair “ciddi şüphe” (reasonable ground for suspecting) bulunduğu durumlar olarak sıralamıştır.

Sayılan durumlarda gerçekleşen müdahaleye “ziyaret hakkı” denilmekte ve gemiyi durdurup kâfi askeri işçiyle gemiye çıkılıp denetlenmesi tabir edilmektedir. Gemiye çıkıldıktan sonra yalnızca kuşku çerçevesinde ilgili evrakın denetim edilmesine imkan tanınmaktadır. Evrakların incelenmesi sonucunda şayet gerekli görülürse daha ayrıntılı inceleme yapılabilir ve gemi yükü denetim edilebilir. Bütün bu incelemelerden sonra şayet kuşkunun doğruluğu kanıtlanamaz ise geminin uğradığı ziyanların giderilmesi gerekir. “Şüpheler doğrulanır ise gemi ve çalışanı üzerinde idari ya da yargısal yetkiler kullanılabilir mi?” sorusunun yanıtı ise açık olmamakla birlikte kullanıldığı örnekler bulunmaktadır.

Olağan hukuk tertibinde İsrail’in insani yardım gemisi Madleen’e müdahalesi bütün bu prensiplere terstir. Çünkü 9 Haziran’daki müdahale öncesinde gemide insani yardım yükü dışında mukavelede sıralanan konulardan birisinin bulunduğunu gösterir bir kuşku tabir edilmemiştir. Kaldı ki İsrail’in kendi yaptığı açıklamalar gemide sırf insani yardım yükünün bulunduğunu göstermiştir.

TEMEL PRENSİP İHLAL EDİLİYOR

İsrail esasen uyguladığı abluka ve ablukaya dair memleketler arası hukuk kurallarına dayanarak gemilere çaba ettiğini sav etmektedir. Bu savı -yani savaş hukuku ve abluka hukuku kurallarının geçerli olduğu- yanlışsız kabul edilse dahi İsrail’in müdahalesi öbür birçok değerli ve temel prensibi ihlal etmektedir.

• İsrail’in de yürürlüğe girdiği birinci andan bu yana taraf olduğu Cenevre Sözleşmeleri’ne nazaran insani yardımların ulaşmasının engellenmesi savaş cürmü sayılan bir ihlaldir.
• Hatta insani yardımların ulaşmasının engellenmesi sivillere akınların sistematik ve genel bir planın modülleri olduğu bir duruma işaret eden “insanlığa karşı suç” sayılmaktadır.
• İsrail’e karşı Memleketler arası Adalet Divanı (UAD) önünde devam eden Soykırım Davası’nda Divan şu ana kadar 26 Ocak 2024, 28 Mart 2024 ve 24 Mayıs 2024 tarihlerinde İsrail’in alması gereken önleyici önlemlere dair kararlar almıştır.
• UAD, kararlarında sivillere hücumların durdurulması, soykırıma yol açacak cinsten aksiyonların yapılmaması, insani yardımların sivillere ulaşmasının engellenmemesi ve Refah’a yönelik askeri operasyonların derhal durdurulmasını emretmiştir.

İsrail’in günümüze kadar bu kararlardan hiçbirisine uymadığı görülmektedir. İsrail, Madleen’e müdahalesiyle uymak zorunda olduğu bu kararları ihlal etmekten çekinmediğini bir kere daha göstermiştir.

SOYKIRIM DAVASINDA BİR KANIT DAHA

Madleen’e atak öncelikle İsrail’e karşı devam eden Soykırım Davası’nda insani yardımların engellenmesinin soykırımla bağı temelinde kanıt kıymeti görebilecektir. Öte yandan bu akın en hafif sözüyle savaş hatası oluşturduğundan İsrail vatandaşlarına karşı Memleketler arası Ceza Mahkemesinde (UCM) devam eden soruşturma süreçlerinde müdahale buyruğunu verenler ve gerçekleştirenler hakkında soruşturmalara ve beklenen ceza davalarına yol açabilecektir. Çünkü İngiltere’ye kayıtlı gemi açık denizlerde İngiltere muamelesi görmek durumundadır. UCM Kurucu Antlaşması’na taraf olmayan İsrail’in vatandaşlarına karşı tekrar de soruşturma ve kovuşturma açılmasına yol açabilecek konu hatası oluşturan hareketlerin gerçekleştirildiği yer ülkesinin -yani bu durumda İngiltere’nin- UCM Kurucu Antlaşması’na taraf olmasıdır.